Sâu đậm hình tượng con bongdalu mobi trong đời sống văn hóa Việt

BHG -Việt Nam là đất nước nông nghiệp với văn minh lúa nước lâu đời, truyền thống nông nghiệp và ở vùng khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới nên rất thích hợp với sự phát triển của loài bongdalu mobi. Chính vì thế, lịch sử phát triển nông nghiệp cũng chính là lịch sử thuần hóa đàn bongdalu mobi từ tự nhiên thành bongdalu mobi nhà để lấy sức kéo. Do đó, con bongdalu mobi đã gắn bó với lịch sử phát triển của cư dân Việt, nó góp phần tạo nên một nền văn hóa lúa nước cựckỳ nổi bật trong lịch sử phát triển của nhân loại.

Đàn bongdalu mobi của người dân xã Phương Độ, TP. Hà Giang chăn thả sau vụ thu hoạch.

Có thể khẳng định, bongdalu mobi là con vật có dấu ấn sâu đậm nhất trong đời sống văn hóa của người dân Việt Nam. Chẳng thế mà từ miền ngược đến miền xuôi, từ trong Nam, ngoài Bắc, chỗ nào người dân cũng có câu “con bongdalu mobi là đầu cơ nghiệp”. Chẳng những thế, con bongdalu mobi còn là thứ được người dân ví von ở rất nhiều lĩnh vực, khía cạnh của cuộc sống. Từ sức khỏe, tài sản, sự cần cù, chăm chỉ đến cả những chuyện hài hước và nhiều tình huống, nhiều mặt của cuộc sống.

Gắn bó chặt chẽ với đời sống người dân Việt Nam, do đó từ miền ngược đến miền xuôi, đến nay hầu như tất cả các dân tộc sinh sống ở Việt Nam có lẽ đều nuôi bongdalu mobi, có hình bóng con bongdalu mobi trong hoạt động nông nghiệp. Do sự gắn bó ấy, mà đến nay trong đời sống văn hóa của người Việt Nam, con bongdalu mobi trở thành con vật nghiễm nhiên chiếm một vị trí cực kỳ quan trọng, bởi sự có mặt của nó không chỉ trong ca dao, tục ngữ, hò vè mà còn cả trong các giá trị sinh hoạt tâm linh của đồng bào các dân tộc. Điểm qua ca dao, tục ngữ, hò vè của người Việt Nam, có thể dễ ràng nhận thấy kho tàng phong phú ca dao, tục ngữ, hò vè có gắn hình ảnh con bongdalu mobi trong đó. Dù ví với chuyện tốt hay xấu thì đa phần là cách ví von theo cách có yêu quý con bongdalu mobi, luôn nhớ đến con bongdalu mobi thì người ta mới mang nó ra để ví. Con bongdalu mobi không chỉ là đầu cơ nghiệp, mà còn mang những giá trị tâm linh khi nhiều nơi người ta gọi bongdalu mobi là ông bongdalu mobi, bongdalu mobi vàng, bongdalu mobi bạc. Trong những câu chuyện xưa, ta có thể bắt găp rất nhiều hình ảnh chăn bongdalu mobi, như câu chuyện của Đinh Bộ Lĩnh từ đứa trẻ chăn bongdalu mobi đến việc thống nhất 12 xứ tướng và làm vua; câu chuyện chú Quậy chăn bongdalu mobi ngồi gốc cây đa; hay câu chuyện Tấm Cám cũng có việc chăn bongdalu mobi…

Hình họa bongdalu mobi (Theo Facebook, tác giả: Xuân Bắc)

Hãy điểm qua một vài trạng thái người Việt Nam ta ví von hình ảnh con bongdalu mobi để thấy nó có vị trí quan trọng như thế nào trong đời sống văn hóa Việt. Nếu liên hệ đến sức khỏe, người Việt hay sử dụng hình ảnh con bongdalu mobi. Ví như:Khỏe như bongdalu mobi; yếu bongdalu mobi hơn khỏe bò; tuổi mười bảy bẻ gãy sừng bongdalu mobi; hùng hục như bongdalu mobi húc bờ; bongdalu mobi gầy cũng tầy bò kéo; bongdalu mobi ho bằng bò rống; bongdalu mobi không có bắt chó kéo cày… Để nói về tài sản, nó về độ giàu sang, chắc chắn khó có hình ảnh nào thay thế được hình ảnh con bongdalu mobi. Ví như:Ruộng sâu, bongdalu mobi nái; thằng Bờm có cái quạt mo, Phú ông xin đổi ba bò, chín bongdalu mobi; con bongdalu mobi đầu cơ nghiệp; tậu bongdalu mobi, lấy vợ, làm nhà; có cưới thì cưới con bongdalu mobi, đừng cưới con nghé thì dâu không về...

Con bongdalu mobi quá đỗi gắn bó với đời sống người Việt, vì thế dù có mang nó ra so sánh với những điều gì đó không hay ho thì hình ảnh con bongdalu mobi vẫn hết sức đáng yêu. Ví như:Đàn gảy tai bongdalu mobi; ngưu tầm ngưu, mã tầm mã; làm thân bongdalu mobi ngựa; bongdalu mobi quá xá, mạ quá thì; bongdalu mobi lấm vẩy càn; lỳ như bongdalu mobi; tan đàn, xẻ nghé; đầu bongdalu mobi, mặt ngựa...

Hình ảnh con bongdalu mobi trong đời sống văn hóa, tâm linh của người Việt cũng hết sức phong phú. Nước ta có những lễ hội chọi bongdalu mobi nổi tiếng như Đồ Sơn, Hải Phòng; Hải Lựu, Vĩnh Phúc; Phù Ninh, Phú Thọ; Hàm Yên, Tuyên Quang... đều là những hội chọi mà bắt nguồn từ các sới chọi của làng xã mà lập nên thành hội chọi của khu vực nhiều tỉnh. Con bongdalu mobi trong hội chọi mùa Xuân hoặc cuối Hạ như là biểu trưng cho sức mạnh, may mắn của người Việt, bởi thế mà người dân khi đến các lễ hội chọi bongdalu mobi như là việc lấy may, cầu mong sức khỏe. Không chỉ chọi bongdalu mobi, nhiều dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam còn sử dụng bongdalu mobi như một lễ vật để cúng tế thần linh, tổ tiên và xua đuổi tà ma. Các hình thức nghi lễ của nhiều dân tộc như Mơ Nông ở miền Trung, Tây Nguyên hay của người La Chí ở miền núi phía Bắc là những điển hình cho việc lấy con bongdalu mobi làm trọng, thể hiện lòng tôn kính với đất trời, thần linh, tiên tổ. Hình tượng những người con trai ở Tây Nguyên xưa khi ra trận lấy sừng bongdalu mobi làm tù và để thúc giục tin thần chiến đấu cũng cho thấy, con bongdalu mobi với những giá trị của nó đã thấm sâu ở tất cả các khía cạnh đời sống, sinh hoạt của người dân Việt Nam. Nó không chỉ là tài sản vật chất mà còn là tài sản tinh thần cực kỳ quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Hình ảnh những con nghé đáng yêu, hình ảnh những con bongdalu mobi sức vóc cổ vại, mông phình, hình ảnh những đàn bongdalu mobi đông đầy luôn là những hình ảnh mà người dân Việt muốn nhìn thấy. Chính vì sự gắn bó sâu sắc như vậy, người dân Việt Nam nhiều lúc còn gọi con bongdalu mobi bằng con, như để thể hiện tình cảm cực kỳ gắn bó và sâu nặng với một loài vật đã theo suốt hành trình phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam.

Bài, ảnh: Huy Toán