Mùa bongdalu hôm quả

BHG - Hàng năm cứ vào cuối Thu, khi những thửa ruộng bậc thang ngả vàng lúa chín cũng là lúc các bản làng người Tày lại rộn ràng tiếng chày giã bongdalu hôm quả. Những hạt bongdalu hôm quả xanh non, dẻo thơm được kết tinh từ hương vị tinh túy của đất trời khiến ai từng một lần được thưởng thức hẳn không thể quên.

Người dân xã Thuận Hòa (Vị Xuyên) lựa chọn những bông lúa nếp căng mẩy về làm bongdalu hôm quả.

bongdalu hôm quả tiếng Tày gọi là khẩu mẩu, là sản phẩm thiên nhiên ban tặng cho người nông dân. bongdalu hôm quả được làm từ loại lúa nếp ngon của địa phương, chế biến theo phương pháp truyền thống tạo nên hạt bongdalu hôm quả dẻo, màu xanh tự nhiên và đặc biệt có hương thơm độc đáo. Mùa bongdalu hôm quả bắt đầu vào tháng 9, kết thúc vào tháng 10 âm lịch hàng năm. Vào mùa bongdalu hôm quả, bà con người Tày ở các huyện Quang Bình, Bắc Quang, Vị Xuyên lại rộn rã hơn ngày thường. Để làm ra mẻ bongdalu hôm quả dẻo, xanh, thơm ngọt, những cô gái Tày thường ra đồng từ sớm tinh mơ lựa chọn những bông lúa to tròn, căng mẩy nhưng thân rơm còn xanh, đầu hạt thóc vẫn còn một ít sữa non; nếu hạt thóc quá non thì khi giã bongdalu hôm quả bị nát, nếu để lúa già hạt bongdalu hôm quả sẽ bị cứng. Lúa nếp sau khi cắt xong chia thành từng bó nhỏ đặt lên phên tre tươi trên bếp lò đượm than hồng sấy đến khi hạt lúa tỏa mùi thơm, thi thoảng có tiếng nổ tí tách thì lúa đã chín tới. Đây là công đoạn quan trọng, vì sấy lúa phải dải và giở đều tay các bó lúa, nếu lửa to sẽ cháy hạt thóc, nếu lửa nhỏ sẽ mất nhiều thời gian. Sau mỗi mẻ sấy cho từng bó lúa kẹp vào thanh tre chuốt từng bông hoặc dùng bát úp để cạo cho hạt thóc rời ra, đợi thật nguội mới cho vào cối giã. Nếu công đoạn nướng cần sự khéo léo, tỉ mỉ, chính xác thì công đoạn giã đòi hỏi người làm bongdalu hôm quả phải có sức khoẻ dẻo dai. Thóc được giã và sàng sảy nhiều lần đến khi còn lại những hạt bongdalu hôm quả dẹt, mỏng, dẻo thơm, xanh nguyên màu lúa non. Để giữ hương vị, bongdalu hôm quả sau khi giã xong được gói cẩn thận trong lớp lá chuối hoặc lá dong.

Là địa phương duy trì nghề làm bongdalu hôm quả lớn nhất trong toàn tỉnh, xã Thuận Hòa (Vị Xuyên) có trên 100 hộ làm bongdalu hôm quả, tập trung ở các thôn Mịch A, Mịch B, Hoà Sơn. Từ sáng sớm, các bà, các chị đã thoăn thoắt đôi tay ngắt từng bông lúa, tiếng nói cười hòa cùng âm thanh của nhịp chày đều đặn tạo nên bức tranh bình dị mà sống động của làng quê. Với 6 dân tộc chung sống, trong đó dân tộc Tày chiếm 26%, nghề làm bongdalu hôm quả ở Thuận Hòa đã có từ lâu đời, ngoài ý nghĩa sâu sắc và những nét đặc trưng truyền thống, những năm gần đây, từ nhu cầu thực tế của thị trường, bongdalu hôm quả là sản phẩm rất được ưa chuộng, bà con coi đây như một nghề có tính chất thời vụ. Chị Nguyễn Thị Huệ, thôn Mịch B chia sẻ: Gần 20 năm nay, gia đình tôi gắn bó với nghề làm bongdalu hôm quả, trung bình mỗi vụ làm được 7 – 8 tạ bongdalu hôm quả, với giá bán 100.000 đồng/kg, mỗi vụ thu về 7 – 8 triệu đồng. Không chỉ tạo việc làm, tăng thu nhập, nghề làm bongdalu hôm quả còn lưu giữ nét văn hóa truyền thống, góp phần quảng bá đặc sản quê hương đến khách phương xa.

Những hạt bongdalu hôm quả xanh non, dẻo thơm khiến ai đã từng thưởng thức hẳn không thể quên.

Đồng chí Nguyễn Thị Chiêm, Chủ tịch UBND xã Thuận Hòa cho biết: Nhằm thúc đẩy, nâng tầm các sản phẩm làm từ bongdalu hôm quả thành thương hiệu mang tính chất bền vững, lâu dài của địa phương, động viên người dân hăng say lao động, sản xuất, tăng thu nhập, vừa qua xã tổ chức Lễ hội giã bongdalu hôm quả lần thứ Nhất thu hút đông đảo du khách thập phương, người dân tham dự. Thời gian tới, cấp ủy, chính quyền xã sẽ xây dựng nhãn hiệu, thương hiệu sản phẩm để người tiêu dùng an tâm sử dụng, đồng thời cơ cấu giống và quy hoạch khu trồng lúa nếp chuyên làm bongdalu hôm quả cho bà con.

Hiện nay, sản phẩm bongdalu hôm quả được chế biến ra nhiều món ăn như xôi bongdalu hôm quả, bánh bongdalu hôm quả, chả bongdalu hôm quả, đặc biệt là món bongdalu hôm quả ép mềm, thơm ngậy được rất nhiều người ưa thích. Người ta cho bongdalu hôm quả vào bát rồi đổ nước sôi vào, khi bongdalu hôm quả chín đều dốc ngược bát bongdalu hôm quả xuống đĩa hoặc lá dong, lá chuối, sau đó gói lại rồi lấy vật nặng đè lên, 30 phút sau sẽ có món bongdalu hôm quả ép cực kỳ ngon. bongdalu hôm quả không chỉ có ý nghĩa đối với nhà nông mà nó còn mang ý nghĩa tâm linh, trước khi bước vào mùa thu hoạch lúa, người nông dân thường dâng những hạt bongdalu hôm quả thơm lên Tổ tiên, cầu mong trời đất luôn mưa thuận gió hòa, giúp người nông dân gặp nhiều may mắn trong lao động sản xuất… Vì thế bongdalu hôm quả trở thành nét văn hóa truyền thống, ẩm thực riêng của vùng cao.

Bài, ảnh: Thanh Thủy