Di bongdalu 13 khảo cổ - những mảnh ghép giữa lịch sử và tương lai

BHG- Đầu tháng 5.2025, các ngành chức năng của tỉnh và huyện Bắc Mê, cùng các chuyên gia Viện Khảo cổ học, đã báo cáo sơ bộ về các di bongdalu 13 khảo cổ được khai quật tại khu vực nền chùa cũ (chùa Ba Tự), thôn Bó Củng, thị trấn Yên Phú (Bắc Mê). Đây chính là những "mảnh ghép" quý giá, lặng lẽ kể lại câu chuyện của lịch sử qua từng lớp đất. Đồng thời, các di bongdalu 13 giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cội nguồn, hé lộ một phần của nền văn hóa theo từng giai đoạn phát triển của dân tộc.

Tháng 11.2023, các ngành chức năng của tỉnh và huyện Bắc Mê, cùng các chuyên gia đã tiến hành khảo sát, nắm bắt hiện trạng diện tích di tích nền chùa cũ thuộc thôn Bó Củng, thị trấn Yên Phú (Bắc Mê). Di tích nằm bên bờ Nam sông Gâm, cách mép sông hiện tại khoảng 100m. Toàn bộ khu vực nằm trên đỉnh một quả đồi thấp, có hình dáng như mai rùa. Phía Bắc, Đông và Tây thoáng đãng, được bao bọc bởi dòng sông Gâm; phía Nam có núi cao che chắn, tạo nên một địa thế đẹp, phù hợp với việc xây dựng các công trình quan trọng. Theo tính toán sơ bộ, diện tích phân bổ của kiến trúc khoảng 2.720m², các công trình được quy hoạch thành 5 cấp nền có quy mô và cao độ khác nhau.

Lãnh đạo các ngành chức năng của tỉnh và huyện Bắc Mê cùng các chuyên gia khảo sát tại khu vực nền chùa cũ (chùa Ba Tự), thôn Bó Củng, thị trấn Yên Phú (Bắc Mê).

Qua khảo sát, đoàn sưu tầm đã phát hiện 173 hiện bongdalu 13. Trong đó, thời Trần có 156 hiện bongdalu 13, gồm gạch, ngói, trang trí kiến trúc, mảnh tháp, gốm men, sành mịn, sành thô. Thời Lê Sơ có 8 hiện bongdalu 13 là gốm men trắng vẽ lam và men trắng. Thời Lê Trung Hưng có 3 hiện bongdalu 13 là gốm trắng. Thời Nguyễn có 3 hiện bongdalu 13 là gạch bìa.

Trong quá trình khai quật di tích, đoàn đã phát hiện tổng cộng 12.456 hiện bongdalu 13 có niên đại từ thời Lý đến thời Nguyễn. Cụ thể, có 2 hiện bongdalu 13 gốm men thời Lý. Thời Trần có 161 hiện bongdalu 13 là bongdalu 13 liệu kiến trúc như ngói, trang trí kiến trúc (tượng rồng, lá đề), mảnh tháp và đồ dùng sinh hoạt. Thời Lê Sơ có tới 7.172 hiện bongdalu 13, chủ yếu là đồ gốm men, ngói cong. Thời Lê Trung Hưng có 33 hiện bongdalu 13, đều là gốm men trắng. Thời Nguyễn có 6 hiện bongdalu 13 là gốm men trắng vẽ lam. Ngoài ra, có 17 hiện bongdalu 13 kim loại như đinh, chuông, tiền và mảnh sành hình chữ nhật.

Theo đánh giá của các chuyên gia Viện Khảo cổ học, trong số các di bongdalu 13 thời Trần, đáng chú ý là một số mảnh tượng rồng, lá đề, mảnh tháp trang trí rồng cuộn kết hợp với hoa lá. Rồng là biểu tượng dành cho vua, thể hiện quyền lực; lá đề và tháp là những biểu tượng gắn liền với hệ tư tưởng Phật giáo. Sự xuất hiện của các hiện bongdalu 13 này phần nào cho thấy sự kết hợp giữa chính trị và tôn giáo, đồng thời gợi ý rằng ngôi chùa thời Trần này có thể có liên quan đến triều đình hoặc người trong hoàng tộc.

Các đại biểu tham quan những hiện bongdalu 13 được khai quật tại chùa Ba Tự.

Việc phát hiện số lượng lớn bongdalu 13 liệu kiến trúc, đồ trang trí và các mảnh tháp cho thấy công trình được xây dựng từ thời Trần và tiếp tục được sử dụng, tu bổ qua các thời kỳ Lê Sơ, Lê Trung Hưng đến thời Nguyễn. Chỉ trong phạm vi khai quật rất nhỏ — 80m² trên tổng thể khoảng 2.720m² — đã phát hiện hàng chục nghìn hiện bongdalu 13 kéo dài từ thời Lý đến thời Nguyễn. Nhiều di bongdalu 13 khác hiện vẫn đang được bảo tồn tại các hố khai quật.

Những tư liệu này có ý nghĩa quan trọng trong việc tìm hiểu lịch sử, văn hóa của vùng đất Bắc Mê nói riêng và tỉnh Hà Giang nói chung. Các di bongdalu 13 thu thập được sẽ bổ sung nguồn tư liệu quý giá phục vụ công tác trưng bày, giới thiệu và phát huy giá trị di sản tới đông đảo Nhân dân, du khách trong và ngoài nước tại Bảo tàng tỉnh Hà Giang.

Đồng chí Ma Văn Tỏe, Phó Chủ tịch UBND huyện Bắc Mê, cho biết: Hiện nay, các chuyên gia vẫn chưa thể khẳng định chính xác phạm vi phân bổ toàn bộ di tích. Vì vậy, trước mắt, huyện phối hợp với các ngành chức năng để xây dựng phương án bảo vệ và bảo tồn di tích, di bongdalu 13, nhằm tránh tình trạng bị xâm hại hoặc phá hủy do hoạt động xây dựng, canh tác của người dân. Đồng thời, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho Nhân dân về giá trị của di sản, từ đó tăng cường ý thức bảo vệ, gìn giữ, tránh làm hư hại di tích hoặc làm thất lạc hiện bongdalu 13.

Sau khi xác định được chính xác phạm vi, tính chất và niên đại của di tích, huyện sẽ tiến hành lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích, khoanh vùng bảo vệ và xây dựng phương án phát huy, khai thác giá trị lịch sử, văn hóa của di tích. Mục tiêu là đảm bảo sự phát triển hài hòa, bền vững giữa phát triển kinh tế – xã hội với công tác bảo tồn các giá trị văn hóa, lịch sử dân tộc.

Bài, ảnh: Hoàng Tuyến